2 zdjęć
fot. Konrad Kosacz / Czesław Misuk
Plac Słowiański dawniej zwanym Friedrich – Wilhelm – Platz, znajduje się w Śródmieściu Elbląga. Otoczony ulicami Rycerską, 1 Maja, Chmurną i Giermków. Dawny blask centrum miasta Elbląga został zgaszony, jednym z niewielu wspomnień został niszczejący już cokół fontanny.
Gdy w XIX wieku rozebrano średniowieczne fortyfikacje, miasto zyskało olbrzymią wolną przestrzeń do zagospodarowania między Starym i Nowym Miastem. Wybudowano w tym miejscu tzw. Nowy Rynek, gdzie skoncentrowały się wszystkie budynki użyteczności publicznej. Od roku 1816 rynek został nazwany placem Fryderyka Wilhelma. Tuz obok przebiegała Grobła Młyńska (Innere Muhlendamm) - dzisiejsza ulica 1 Maja, wokół placu powstały zaś reprezentacyjne budynki w stylu neorenesansowym i klasycystycznym.
W południowej pierzei wzniesiono ratusz neorenesansowy (dziś Hotel Elzam), we wschodniej części placu stanął bank i siedziba towarzystwa ubezpieczeniowego, na północy swoje miejsce miała Izba Handlowa i Przemysłowa, a za nią „Dwór Królewski”. Na zachodnim końcu placu znajdowały się kamienice mieszczańskie, urząd pocztowy, banki i zajazd „Berlin” i „Dom Angielski”. Ciekawostką w dziejach placu Słowiańskiego, było zasadzenia w 1837 r. dębu z okazji 600-lecia istnienia miasta.
Centralną część placu stanowiły dwa pomniki. Pierwszy przed Resursą Obywatelską przedstawiał cesarza Fryderyka Wilhelma, a odsłonięto go 23 lipca 1905. Na przeciwko stanął drugi monument bardziej znany – fontanna zwieńczona pomnikiem Krzyżackiego Wielkiego Mistrza Krajowego Hermanna Balka. Wodotrysk składał się z dwóch zbiorników na wodę. Dolny, większy w kształcie liścia, zbudowano na pięciu okrągłych stopniach. Zbiornik górny, mniejszy, w kształcie muszli wsparty był na trzech płetwach delfinów, między którymi rzeźbiarz wykonał postać Afrodyty. Z muszli wyrastała kolumna z posągiem dostojnego, wspartego na tarczy i mieczu Hermana Balka, uważanego za założyciela Elbląga. Fontanna została wykonana z piaskowca przez Harro Magnussena. Odsłonięcie pomnika nastąpiło 13 września 1908 r. Na postumencie fontanny został wyryty napis „Friedrich Silber und Emil Lehmann Widmen Diesen Brunnen Ihrer Vaterstadt Elbing” (Friedrich Silber i Emil Lehmann dedykują tą fontannę swojemu ojczystemu miastu Elblągowi) Oczywiście wymienione w zdaniu powyżej osobistości zainicjowały pomysł postawienia fontanny.
Pomnik przetrwał czasy zawieruchy II wojny światowej, można zobaczyć go jeszcze na zdjęciach z 1941 r. Został zniszczony prawdopodobnie w czasie zdobywania miasta przez Armię Radziecką i pozostał po nim sam pusty postument. W latach 50. XX wieku fontannę przebudowano, odbierając jej nimfy, a w to miejsce wstawiając muszle. Dzisiejsza pozostałość po majestatycznej fontannie może razić wielu elblążan. Aż się prosi o upiększenie tego zabytku, poprzez zwieńczenie pomnikiem.
Wielu chciałoby widzieć tam postać Krzyżaka Hermanna Balka, w myśl przywrócenia jej dawnego wyglądu. Inni mieszkańcy wolą jednak zostawić fontannę w takiej formie, jaką prezentuje. Jeżeli zaś ma być tam pomnik, to osoby ważnej dla historii Elbląga, byle nie był to Krzyżak. Odkąd pamiętam problem ten nie raz poróżnił środowiska naukowe Elbląga, nie pozwalając dojść do porozumienia.
Źródło: Plac Słowiański, Elbląg i okolice wczoraj, Elbląg 1988
